De Tetterode Collectie, deel van de Bijzondere Collecties van de UvA, bevat een opmerkelijk boekje dat is uitgegeven onder de titel Het Onze Vader, het kleinste gedrukte boekje ter wereld. Het werd vervaardigd door de ‘Lettergieterij Amsterdam voorheen N. Tetterode’ ter gelegenheid van het honderdjarig bestaan in 1951. Met een boekband van 6 × 6 mm behoort het tot de ultra-mini’s. Het heeft vijf vouwvellen waarvan twee gedeeltelijk als schutblad zijn vastgeplakt aan de boekband. Het papierformaat is slechts 5 × 5 mm en de zetspiegel is 10 picapunt hoog en breed, ofwel 3,76 mm.

Op de 16 pagina’s is het ‘Onze Vader’ in zeven talen weergegeven, te weten het traditionele Engels, Amerikaans Engels, Frans, Duits, Spaans, Zweeds en Nederlands. De Nederlandse en Duitse varianten zijn het meest omvangrijk, de Amerikaanse het minst. In het Nederlands zijn bijvoorbeeld 380 lettertekens weergegeven op een pagina met 13 regels en een kapitaalhoogte van 0,18 mm. De Engelse versie heeft slechts 10 regels tekst.

Trilling van de tram
Tetterode leverde destijds loden handletters in corpsen vanaf 6 punt voor teksten in boeken en tijdschriften en 4 punt voor bijsluitertekst, garantievoorwaarden en ander speciaal drukwerk. Dit piepkleine boek kon dus niet met de kleinste losse letters worden gezet en men besloot daarom de gehele tekst als paginabeeld op een 10-punts letterstaafje aan te brengen. Daartoe werden de teksten eerst groot gezet in een kapitale schreefloze letter en de afdruk daarvan werd fotografisch overgebracht op een metalen beelddrager. Zo’n metalen cliché diende als master voor de pantograaf, een elektromechanisch graveerapparaat waarmee men een letter of afbeelding sterk verkleind kan graveren of frezen.

Doorslaggevend voor het minimaal te reproduceren object zijn de nauwkeurigheid en reproduceerbaarheid van de pantograaf en de grootte c.q. diameter van de frees. Voor de letterstempel van een 4-punts letter waren een zeer kleine frees en de grootst mogelijke mechanische nauwkeurigheid nodig. Bij deze letters die in grootte en letterstokdikte wel vijf keer kleiner zijn moet men dus nog veel hogere eisen stellen. De pantograaf van de lettergieterij die voor deze klus was geselecteerd is bij zulke extreme verkleiningen zeer gevoelig voor trillingen. De graveerafdeling van Tetterode lag aan de Bilderdijkstraat, waar tramlijn 3 doorheen kwam. Om zelfs de geringste door de tram veroorzaakte trillingen uit te sluiten werkten de pantograafbedieners in de nacht. Er werden in totaal veertien matrijzen gemaakt van de teksten in zeven talen en de bijbehorende introductiepagina’s.

Het binnenwerk werd gedrukt op een hoogdrukpers in de letterproefdrukkerij van Tetterode en gebonden bij een klooster in Duitsland. Daar werd het boekblok in een kleine band van leer gezet, die bedrukt was met een kruisje van bladgoud. Het boekje werd afgeleverd in een kunststof houder met vergrootglas in de deksel, zodat ondanks het kleine formaat de tekst leesbaar was. Tijdens het jubileumfeest in 1951 kregen de genodigden een exemplaar en tot ongeveer 1995 werd het als relatiegeschenk gebruikt. Voor de jubileumtentoonstelling, eveneens in 1951, werden van de matrijzen duizenden letterstaafjes met de Nederlandse tekst gegoten waarvan ook afdrukken werden gemaakt. Daarnaast werd het boekwerkje met de zeven taalvarianten gedrukt in vele duizenden exemplaren die gretig aftrek vonden.

Het Onze Vader van Lettergieterij Amsterdam is met recht nog steeds het kleinste in boekdruk gedrukte tekstboek ter wereld.