Techniek

Annemieke Woudt
taalaandezaan@gmail.com
0630867383

9 december 2019

Wie kent rapcoline als surrogaat voor … (inkt-afwasmiddel) in WOII?

Mijn vader, Klaas Woudt, drukte in de Tweede Wereldoorlog het clandestiene tijdschrift Zaans Groen. Hij deed dat in drukkerij Heijnis Tsz. in Zaandijk, nu Heijnis en Schipper.
Op dit moment werken wij (met uitgeverij Noord-Holland) aan de uitgave van een facsimile van de tijdschriften. Hiervoor schrijf ik de inleiding, de context voor de bladen. Als ‘oerbron’ gebruik ik de handgeschreven herinneringen van vader Klaas.

Klaas schrijft over ‘rapcoline’. Het zou een surrogaat zijn geweest voor het schoonmaakmiddel waarmee ze in de drukkerij de inkt van het lood wasten.
In de hongerwinter gebruikten ze dit (ook) als ruilmiddel. Klaas vertelt in een onthutsende anekdote dat hij rapcoline probeerde te ruilen voor voedsel en dat de boer bij wie hij terecht was gekomen, op de fiets naar West-Friesland, een beker van het spul in één teug leegdronk.

Mijn vragen:
1 – Wie kent rapcoline? Of zou de naam net ietsje anders kunnen zijn?
2 – Voor welk schoonmaakmiddel was rapcoline (?) een surrogaat?

Bij voorbaat mijn hartelijke dank!

13 gedachten over “Wie kent rapcoline als surrogaat voor … (inkt-afwasmiddel) in WOII?”

  1. VERVOLG “RAPCOLINE”

    In het boek Druktechniek II van C. de Groen staat het volgende op pag.29:

    ONDERHOUD. Sommige wasmiddelen zijn van dien aard , dat zij niet bevorderlijk zijn voor de bestendigheid der rollen. Terpentijn, “rapcoline” of “recordin” , en “vitaline”, naar een recept van het Instituut voor Grafische Techniek, zijn wel de beste wasmiddelen. Het wassen op zichzelf dient met nauwkeurigheid te geschieden.

    Bij mijn voorgenomen proef ga ik het dus wel op een inktplaat uit proberen. nog niet direct op mijn rollen.

    Beantwoorden
  2. Hallo Annemieke. Ik had je vraag al gekregen voordat het nu geplaatst is bij Drukwerk in de Marge. Bij het nazoeken vond ik op pagina 229 van het boek “Boekdrukken editie Machines, materialen en gereedschappen” van de zeer welbekende Bruine Boekjes van de leergang voor het grafisch bedrijf het volgende:
    Petroleum en benzine zijn beide als wasmiddel ongeschikt, omdat ze de eigenschappen van het rolmateriaal aantasten: petroleum is te vettig en benzine verdampt te snel. Einde citaat.
    Ben nog steeds niet op het spoor van rapcoline, sorry.

    Groetjes,
    Historische Boekdrukkerij De Arend, Doesburg

    Beantwoorden
    • Hallo Arie,

      Dit is op zich weer verhelderend.
      Op de grafische school in Amsterdam (AGS), waar mijn vader toen net de patroonsopleiding had gedaan, wisten ze dit vast ook.
      Dus dergelijke middelen zou hij dan niet gebruiken.

      Dank weer.
      En over de rapcoline: het zou een mooi detail zijn in het verhaal, maar gelukkig hangt de uitgave van het boek er niet vanaf.
      Zulke weetjes zijn alleen de krenten in de pap.

      Hartelijke groeten,

      Annemieke

  3. Misschien een beetje off-topic, maar ik hoorde enkele jaren geleden van een collega, die net terug was uit Polen het volgende:
    Etsinkt werd daar met wat groene zeep gemengd, om het soepel te maken en klaar voor gebruik.
    Als vervanger van ‘Easy Wipe’.
    Droogde goed en ook na jaren nog kleurvast.

    Beantwoorden
  4. Tijdens mijn eerste jaren in een boekdrukkerij had mijn leermeester de gewoonte om alles met petroleum te doen, schoonmaken van de pers, de vormen en zelfs het verdunnen van de inkt. De rollen bleven enigszins vettig, het schoongemaakte zetsel gaf bij de eerste drukken problemen door slecht inkt aan te nemen en de verdunde inkt droogde heel slecht. Om de problemen met het schoonmaken van het zetsel teniet te doen werd daarna gebruik gemaakt van wasbenzine. Het mengen van wasbenzine met petroleum heb ik niet meegemaakt en ook niet geconstateerd in de zeven boekdrukkerijen om ons heen, maar ik zou er niet vreemd van opkijken wanneer dat hier en daar wel gebeurden.

    Beantwoorden
  5. we hadden het hier gisterenmiddag tijdens de beurs in Paradiso over, mijn eerste gedachte was ook meteen raapolie. Wanneer je in oudere drukkershandboeken zoekt, zul je zien dat er vaak met petroleum en wasbenzine werd gereinigd. Of met een mengsel van verschillende producten.

    Beantwoorden
    • Dank je Marie, dat zou heel goed kunnen ja. Ik ben zo benieuwd of iemand ooit van rapcoline heeft gehoord. Toen mijn vader zijn herinneringen opschreef, was hij in het beginstadium van Lewy Body dementie – hij begon dingen door elkaar te halen. Vandaar dat ik een en ander natrek.

Laat een antwoord achter aan Luuk de Jong Reactie annuleren