Techniek

Thomas Gravemaker
tomscot@kpnmail.nl
0612451401

1 juni 2018

Proefpersen en cilinders

Ik waag nogmaals een poging om tot een constructieve en gevarieerde discussie te komen over ‘te laag zakkende cilinders’.
Ik hoop dat de contribuanten van de stichting en de lezers van de website hieraan zullen bijdragen, zodat we een beter inzicht kunnen krijgen in problemen die kunnen voorkomen of ontstaan bij het gebruik van proefpersen.
Mijn aandacht gaat vooral uit naar de grotere modellen persen, zoals de Korrex, Vandercook, FAG, Eickhoff, Grafix en Asbern.

In een eerder geplaatst bericht werd een probleem aangekaart dat de eigenaar van een Korrex-pers had met de drukspanning op de betreffende pers. Volgens zijn zeggen zakte de cilinder te laag en veroorzaakte daardoor te veel druk, met als gevolg slijtage van lettermateriaal en een te zware moet in de legger.
Tjitze van der Mast is met de pers aan de slag gegaan en heeft kunststof plaatjes/blokjes op de behuizing van de cilinder aangebracht, zodat de hendel waarmee de pers van druk af wordt gezet voortijdig tot stoppen wordt gebracht.

Ik bezit zelf drie proefpersen, een Vandercook Universal I, een Korrex Hannover en een Korrex Stuttgart. In het verleden heb ik ook een Eickhoff en een kleiner model Vandercook in bezit gehad.
Alle persen die ik bezit (en dagelijks gebruik), zijn door mij zelf geheel gecontroleerd en gereviseerd en worden degelijk onderhouden. Niet alleen ken ik mijn eigen persen goed, ook heb ik tientallen persen nagelopen en in gebruik gesteld voor andere eigenaren.

Alle bovengenoemde proefpersen – op de Asbern na – werken volgens hetzelfde principe. Een gietijzeren bed, met aan weerszijden draaglijsten en tandbanen. Een eveneens gietijzeren cilinder, voorzien van cilinderringen, hangt in twee zijstukken en rolt heen en weer over deze draaglijsten. De cilinder is voorzien van een doorlopende as. Deze as draait vrij in lagers.

De cilinder heeft twee posities, ‘op druk’ of ‘van druk’. In de ‘op druk’-stand rusten de cilinderringen te allen tijde op de draaglijsten. Wanneer de cilinder ‘van druk’ af wordt gezet met een hendel of een pedaal, gaat de cilinder door een excentriek enkele millimeters omhoog, zodat hij over het bed gerold kan worden zonder dat er een afdruk op de legger ontstaat. De cilinderringen komen dan dus los van de draaglijsten.
Het punt waar de cilinderringen in contact komen met de draaglijsten wordt ook wel de theoretische druklijn genoemd (C. de Groen, Druktechniek 1, 1947, pagina 67).

De ruimte tussen de cilinder (met de daaromheen gespannen legger) en het bed wordt bepaald door de letterhoogte waarvoor het bed van de pers is afgeslepen. Op persen waar de draaglijsten zich direct naast het bed bevinden, is met behulp van een schuifmaat snel af te lezen (zie foto) om welke hoogte het gaat. Op persen waarbij de draaglijsten zich aan de buitenzijde bevinden is het wat lastiger, maar zeker niet onmogelijk.

Ook kan de hoogte gecontroleerd worden door de pers in de ‘op druk’-positie te zetten en een letter op het bed van de pers te plaatsen.

Mijn vermoeden is dat de pers waarop Tjitze een ingreep heeft gedaan, net als de persen van Hans van Eijk en John Cornelisse, een machine is die niet voor Hollandse hoogte bestemd was. Met behulp van een blokje of plaatje op de behuizing van de cilinder wordt de machine kunstmatig op Hollandse hoogte gebracht.
Als dat het geval is zal het probleem gaandeweg alleen maar erger worden, aangezien de cilinder nu ‘boven de vorm hangt’ in het excentriek, dat daardoor sneller zal slijten.
De juiste oplossing zou het laten afslijpen van het bed zijn. Kostbaar en riskant, maar zeker te doen zoals blijkt uit een reactie die ik per e-mail kreeg van Harry Arentsen van Graphica Lochem.

Beschouw wat ik hierboven geschreven heb vooral als een observatie en een voortgaand onderzoek. Ik probeer me zeker niet voor te doen als iemand die alles van persen weet, maar wil graag de kennis die ik heb delen en stel het ook op prijs om nieuwe kennis op te doen.

Daarom verzoek ik lezers en contribuanten – met soms meer en soms minder ervaring – om discussies niet af te kappen met snerende opmerkingen over ‘nutteloze plaatjes’ en wat dies meer zij, maar opbouwend en constructief te reageren. Daar hebben we allen baat bij.

9 gedachten over “Proefpersen en cilinders”

  1. Laat ik hier eens op inhaken — de discussie interesseert me zeer. Ik heb zelf een Simonsgaard proefpers opgeknapt en heb ook te maken met dit ‘probleem’.

    Wat Thomas lijkt te suggereren (correcties welkom) is dat een proefpers gemaakt is op een bepaalde letterhoogte en niet in een range (wat mij waarschijnlijker leek gezien het historisch zeer gevarieerde gebruik van proefpersen). Die letterhoogte van een pers zou dan gevonden kunnen worden door de afstand tussen het bed en de theoretische druklijn te meten.

    Mijn pers is echter hoger te stellen, waardoor de cilinderring (op druk) boven de ‘banen’ van het bed zweeft, terwijl het bed nog wel wordt voorbewogen door de vertanding. De cilinder hangt dus inderdaad continue ‘boven de vorm’. Begrijp ik nu goed dat dit eigenlijk niet de bedoeling is en dat er snel slijtage zal optreden?

    Beantwoorden
  2. Thomas, volgens mij werkt het zo, de hoogte van de smetlijsten op het fundament, is de hoogte van je drukvorm. Dus 23,56 mm duitse hoogte of 24,85 mm hollandse hoogte.

    Als je de legger 0,1 of 0,15 mm boven de smetlijst van de cilinder plaatst, is dat je drukspanning. De cilinder gaat niet dieper dan de smetlijsten naast het fundament. De cilinder gaat pas aan het einde van de heenweg op stand omdat daar het tandheugel iets omhoog staat. De cilinder wikkelt af op de smetlijsten en los van de tandheugel. Daarom is het belangrijk dat de cilinder goed vast staat als deze op spanning is, en niet door de drukvorm omhoog wordt geduwd.

    De legger hoogte is zeer belangrijk in dit geval, immers als hij veel te hoog boven de smetlijsten uitsteekt, zal hij sneller gaan draaien dan de smetlijst. En daar wordt je afdruk meestal niet beter van.Ik hoop dat je er wat aan hebt.

    Beantwoorden
  3. Wat een goede en doorwrochte uiteenzetting, Thomas! Mechanica is logica en de ontwerpers van machines als Korrex, Fag, Eickhoff, Vandercook, Asbern, Swiss en anderen zijn natuurlijk niet van gisteren en komen zeker niet uit een ei. Je ziet zelfs bij persen à la Hauer, dat keuze van letterhoogte een punt van aandacht was.

    Ik heb het prbleem ook eens voorgelegd aan iemand die op zich niets met proefpersen van doen heeft, maar wel heel veel verstand heeft van mechanica en machinebouw. Hij vond jouw verhaal Thomas, volkomen juist en doortimmerd en zag slechts een mogelijk alternatief, maar niet zonder gevolgen. Er is een mogelijkheid de lijsten van het bed op te hogen, maar dan zit je op datzelfde moment met het probleem, dat alles, wat te maken heeft met het ‘van druk zetten’ van de cilinder moet worden aangepast. Als dat gebeurt door traploos instelbare verbindingen, zal dat geen groot probleem zijn, maar als er centerpennen in het spel zijn die de zaak in de juiste stand houden, is het zonder in het hart van de persmechanica in te grijpen veel lastiger.

    Tenslotte wil ik opmerken dat er een groot belang zit in de legger. De leggerdikte is opgegeven door de fabrikant en gaat uit van een toegepast oplagepapier van 100 gram/m2 met een opdikking van 1. Daar begint dus ook de kunst van het aanpassen. Welk papier, welke opdikking, welke verdere eigenschappen (kalanderen, veredelen, houthoudend/houtvrij) en dus welke aanpassing op je legger pas je toe?

    Het is mijn bedoeling bij te dragen op de zeer goede en juiste en complete bijdrage van Thomas, niet om er correcties op aan te brengen, slechts aanvullingen uit eigen praktijk.

    Beantwoorden
  4. Kleine correctie:

    de letter die ik gister probeerde was uit de kast van Brigada 36 punt… Die letter is gegoten van oude lettergieterij matrijzen,met een veel grotere inwendige diepte, bijgevolg dus .958 inch

    als je die matrijzen giet op een Monotype, met een gietvorm voor monotype matrijzen levert dat bijgevolg ook een hogere letter op. Erg onhandig… er wordt hier dus ook werk gemaakt van een frees-machine om het teveel van de onderkant van de letter af te halen.

    en zo terug te brengen naar de hier geldende normhoogte = frans/duitse hoogte .928 inch

    Alle verdere kastletter hier, voldoet geheel aan deze norm.

    Beantwoorden
  5. Mag ik melden, dat bij de proefpers hier de letter hoger is dan de lijst aan de zijden waarop de cylinder loopt…

    Beantwoorden
  6. als ik de tweede tekening goed heb bekeken, dan is er een klein verschil tussen rechts en links,

    aan de rechter zijde lijkt de cylinder op de lijst te rusten, en links duidelijk niet, daar is enige ruimte aangegeven tussen lijst en cylinder.

    terwijl de vertanding rechts WEL omhoog schijnt gegaan….

    Beantwoorden
  7. voor het moment een eerste opmerking: de Berlin-pers in mijn huis, is geheel afgesteld op Hollandse hoogte.

    .9875 inch, 66 – 1/24 punt of 66 +1/24punt, wat hollands is, dat weten maar weinigen… ik kan ermee drukken.

    er is een metalen lid aan de zijkant dat voorkomt dat de handel om de pers van en op druk te brengen niet te ver doorschiet.

    Beantwoorden

Laat een antwoord achter aan Jurie Reactie annuleren